بیماریهای دوران زرتشت و پزشکی آن دوره
بیماریهای دوران زرتشت و پزشکی آن دوره
یکی از بیماریهایی که در پزشکی ایران باستان
دیده میشود، سوختگی یا سوختگی هاست. آنچه از نوشته های نسکهای دینی زرتشتیان و
نسکهای تاریخی بدست میاید، ایرانیان باستان به بیماریهای پوستی اهمیت زیاد می
دادند و چون به زیبایی و برازندگی بدن و اندام بسیار باورمند بودند، بدینگونه در
درمان آنها و خودداری از بیماریهای پوستی بی اندازه کوشش می
نمودند. مارگزیدگی
از مارگزیدگی در وندیداد در
بخش هفتم باب بیستم نام برده شده است. مرگ بی هنگام
این نام در وندیداد آمده
است و میتوان آنرا با سکته ها یکی دانست.گوژپشتی و گوژسینه ای
که نگر به همان برآمدگی
ستون مهرها از پشت و برآمدگی استخوان سینه از جلو میباشد. بنابراین گوژپشتی را
ممکن است بیشتر همان بیماریPott دانست. بیماریهای چشم
اما درباره بیماریهای چشم
باید دانست که در نسکهای دینی و همچنین در تاریخ هم از این بخش دانش پزشکی و هم از
چشم پزشک نام برده شده است. برای نمونه در دینکرت (هشتم و دوازدهم و سی وسوم) از
چشم پزشک گفتگو شده است. فردوسی شاعر نامی ایران در خوان هفتم رستم آنجا که
رستم به مازندران برای رهایی کاوس رفته است گوید:
پزشـکان که دیـدنـد کردنـد
امـید
بخـــون دل و مــغـز دیــو ســـپـیــد
چنین گفت فرزانه مردی
پزشک
که چون خون او را بسان سرشک
چکانی سـه قطره بچشم
اندرون
شـــــود تـیــرگـی پـاک بـا خــــــون
زایمان و سقط جنین و
بیماریها زنان و بهداشت آنها
سقط جنین در آین زرتشت از
کارهای بسیار ناهنجار بوده، بدین چم که نابودی زندگی را از بین بردن و نابودی
والاترین شکل آفرینندگی اهورامزدا میدانستند.
در اوستا به جنین چهار ماه و ده روز چندان اهمیت داده نشده است، به
نگر میرسد باورمند بودند که روح در بدن وی وارد نشده است.
هنگامی که سقط جنین روی میداد، پس از زایمان شراب برای زائو
سفارش می نمودند، همچنین
غذا به زائو داده میشد اما زائو میبایستی از خوردن آب خودداری ورزد. اگر زائو دچار
به تب میگردید روز چهارم میتوانست آب بیاشامد.
چنین بنگر میرسد که در پزشکی ایران باستان در مورد برخی از داروهای
سقط کننده جنین می دانستند و میتوانستند داروهایی برای سقط جنین فراهم کنند.
از داروهایی که در اوستا از آن در این مورد آمده است بنگ ( از شاهدانه) میباشد.
درباره سقط جنین قوانین و آدابی بود که نگهداری و پرستاری زنان
باردار بی سرپرست را خاطر نشان ساخته است و با شگفتی می بینیم که حتی درباره سگهای
حامله نیز اشاره گردیده است، بدین چم که افراد باورمند میبایست از هر حیوان
بارداری چه از دوپا یا چهارپا، زن یا ماده سگ نگهداری نمایند. بیماریهای دیگر
در نسکهای دینی زرتشتیان از
بیماری هایی نامبرده شده است که عده ای از آنها شناخته نشده اند ولی برخی از
آنها را میتوان به گمان دریافت که چه بوده اند.در باب 20 و 21 وندیداد در
بخشهایی چند نامهایی از بیماریها برده شده است که آگاهی از آنها بیهوده نیست.
بخش 7 : ای درد، ای مرگ، ای
سوختن، ای تب، ای سردرد، ای تب لرزه، ای بیماری اژانه، ای بیماری اژهوه، ای بیماری
پلید، ای مارگزیدن، ای بیماری دورکه، ای بیماری ساری، ای نظر بد، به تو نفرین
میکنم.بخش نهم: با بیماری ایشیره، با بیماری اغوایر، با بیماری اغرا، با بیماری
اوغرا، با درد، با مرگ بی هنگام، با سوختن، با تب، با سردرد، با تب لرزه، با
بیماری اژانه، با بیماری اژهوه، با بیماری پلید، با مارگزیدن، با بیماری دورکه، با
بیماری ساری، با نظر بد و گندیدگی و چرکینی یافت که اهریمن در تن مردم آورد،
مقابله میکنیم.
باب 21 بخش 17: ای خورشید و ماه و ستارگان طلوع کنید برای دور کردن
مرض کخودی، برای مرض ایهی، برای دور کردن جادوگر زناکار.
اژن (اژانه) Ajana - یک
گونه بیماری – حالت تهوع
اژهوه Ajahva - یک
گونه بیماری یا برهمخوردگی دماغی و حواس و بدخویی و سرماخوردگی شدید و سرفه حیوانی
مرض پلید – بیشتر
بنگر میرسد جذام و پیس باشد.
مارگزیدگی – روشن است.
دروکه Droka - بیماری
و اختلال دماغی، لاغری
بیماریهای ساری –
بنگر میرسد بیماریهای بومی باشد.
نظر بد یا بد نظری –
بنگر میرسد بد چشمی و یا چشم زخم باشد.
ایشیره (ای شیر) Ishire – یک گونه بیماری یا برهمخوردگی حواس، بدخویی، سرماخوردگی شدید و سرفه
حیوانی
اغوایر(اغویر – اغوثیری)
– یک گونه برهمخوردگی دماغی و حواس
اغرا – گونه ای
بیماری است.
اوغرا - گونه ای
بیماری است.
مرگ بی هنگام – بنگر
میرسد سکته و آنگونه باشد.
کخودی – کج،
روح تبهکار
ایهی (ای خ) Ayahi – طاعونی ، حالت تهوع
در آبان یشت بند دو و در
فروردین یشت بند 131 از چند بیماری نام برده شده است.
بدین شکل:
از این زورمن (آب تقدیس شده) نباید بنوشد: نه یک سرته (Sareta)، نه یک تب دار، نه یک ناقص الاعضا، نه یک سچی (Satchie)،
نه یک کسویش (Kaswiche) زن، نه کسی که گاتها نمیسراید، نه یک پیسی.
در فروردین یشت بند 131 نیز از چند بیماری نام برده شده است.
بدین شکل:
فروهرپور آبتین را درود
میفرستیم، از برای مقاومت بر ضد جرب و تب و تب لرزه و نئزه (Naez) و
واوارشه ( Wavarcha) و
.....
سرته – سرماخوردگی،
بی خونی(مجازی)، ترسیدن، لرزیدن
سچی – در فرهنگ اوستا
تحت عنوان مس چیش یعنی کلمات زشت و شیطانی ادا کردن، بدگویی ترجمه گردیده است.
کسویش – (کسوی)
پستی، فرومایگی، خست
نئز – اخلاطی (مزاجی)
است.
1) کثافت، پلیدی، آلودگی، زشتی، ناپاکی
2) ناتوانی، سستی، نقص، وسواس، اخلاط
واوارشه (واورشی) – ناپرهیزگاری، هرزگی
بیماریهای زیر نیز از فرهنگ
اوستا استخراج گردیده است:
اژیواک – دردیکه از گزیدن مار تولید میشود.
اغستی – لرز، لرزیدن، نرمی
استخوان
اخستی – گندیدگی(عفونت)
ایفر ( Oyfar) – رودل، سو هاضمه، امتلای معدی
ادرش ( Oderesheha) – بدبینی، تبهکاری برابرهای بیماریهای
نامبرده شده در بالا از فرهنگ اوستا بنام:
A Complet Dictionary of the Avesta – English
Language نوشته K. E. Kanga
بیماریهادر نسکهای دینی
زرتشتیان(2)
بیماریها
در نسکهای دینی زرتشتیان و نسکهای تاریخی نام بیشماری از بیماریها
آمده است. نام بخشی از این بیماریها را میتوان با بیماریهای کنونی سنجش کرد تا
روشن گردد چه بیماریهایی بوده اند. اما شوربختانه نامهای شمار دیگری از این
بیماریها روشن نیست، تنها میتوان به گمان و از روی سنجش آنها را شناخت. تب
واژه تب در اوستا به شکل
تفنو و تپنو زیاد دیده می شود، که چم آن تب می باشد، به چم بیماری که دمای طبیعی
بدن آدمی را بالا برد. واژه های تپیدن و تپش و مانند آنها از این واژه آمده
اند. بجز تب، واژه تب گرم (ممکن است آفتاب زدگی باشد؟) نیز دیده شده است.
باید گفت تب که یکی از نشانه های بیماریها و بخشی از آنهاست، خود به
تنهائی محل و مکان ویژه ای در پزشکی از خیلی پیش پیدا نموده و بخشی از آن بوده که
مهمتر گردیده و عنوان مستقل یافته است. دیو تب
آن تبی بوده است که آدمی را
پریشان و گیج و بیهوش می نموده است. شاید نگر به تبهای شدید بر اثر بیماریهای
عفونی و یا سرسام بوده است.سردرد
واژه سردرد درست به
همینگونه در اوستا با نام بیماریهای دیگر آمده است. در بخش هفتم، باب بیستم
وندیداد به روشنی گفته میشود " ..... ای سردرد به تو نفرین می
کنم......". تب لرزه
این واژه که در اوستا آمده
است و بسیار روشن می باشد بنظر می رسد همان تب نوبه باشد. بدین شکل "......ای
تب لرزه به تو نفرین می کنم" ( بخش هفتم – باب بیستم وندیداد). پیس ((Vitiligo
در اوستا واژه ای به نام
پئسه (Paesak)است
که همان پیس یا پیسی می باشد که به تازی آن را برص میگویند. فرد پیسی دور از مردم
زندگی می کرده است. بیماری پیسی در بیشتر نسکهای پزشکی قدیم دیده شده است. برخی
اوقات این بیماری را با جذام(Lepre ) و یا با یکی از نشانه های جذام اشتباه
نموده اند.
در بخش هفتم و نهم باب
بیستم وندیداد از بیماری پلید نام برده شده است که بنظر می رسد پیس باشد و در
پهلوی واژه پسک(Pesak) آمده است.کچلی
از کچلی در اوستا زیر واژه
پوشنده تر بیماریهای پوستی سخن رفته است.جرب ( Gale)
در اوستا جرب به نام گرنو Garno)) که همان گری میباشد آمده و درمان کننده
این بیماری جایگاه ی ارجمند داشته است.آماس و ورم
در مورد این دو پدیده در
نسکهای ایران باستان به نام باد سفید و باد سرخ و باد کبود نام برده شده است و
بنگر میرسد اینها آماس های کلیوی Nephrites, Erysipele Oedeme باشند. گندیدگی و چرکینی
در اوستا این دو همراه
بسیاری از بیماریها آمده اند که میتوان گفت به چرک کردن و یا همان گندیدگی
های(عفونتهای) ناشی از بیماری های دیگر گفته میشود.بیماریهای پلید
در اوستا نامی از بیماریهای
پلید برده که بزشتی و بدی از آنها یاد شده است. در بخشهای 6، 7 و 9 باب 20
وندیداد از بیماریهای پلید نام برده شده است، که بیشتر به نظر جذام یا پیس میرسد.
بهداشت آب
ایرانیان آب را از هر نوع
پلیدی دور داشته و چون آب را برای آبادانی و پیشرفت کشور بسیار مهم میدانستند به
پاکیزگی و بهداشت آن هم بسیار پای بند بودند. آب در آیین زرتشت بسیار ارجمند
و ارزنده و از خواندن نسکهای دینی زرتشتیان چنین برداشت میگردد که این داهیه
بسیار مقدس بوده است. آب را بن مایه زندگی همه موجودات و رستنیها و آبادانی
میدانستند و برای نگاهداری آن فرشته ای داشتند به نام خرداد.
- برای آب روشنی و زلالی و بی رنگی و بویی و مزه
و عدم آلودگی به چرکینی را نیکو میدانستند.
- ریختن چرکینی و ناپاکی مانند مدفوع و ادرار و
آب دهان و خون و گشنهای چهار گانه(اخلاط) و لاشه و
مانند اینها در آب را
ناروا(ممنوع) و گناهکار را سزاوار به مجازات میدانستند. مجازات فردی که در
آب
جاری، گشنهای چهار
گانه(اخلاط) و آب دهان می انداخت این بوده که می بایست مبلغی جهت آتش مقدس به
مغان بپردازد و همچنین صد
حیوان زیان آور بکشد.
- آنان باور داشتند که برای آشامیدن، هر کس باید
باردانی(ظرفی) سوا داشته باشد.
- شستشوی بدن و لباس در آب جاری ناروا و نادرست
بود. به همینگونه اگر کسی می خواست شنا کند، می
بایستی نخست خود را در خارج
از آب بشوید و پاک کند سپس وارد آب گردد.
تاریخ نویسان یونانی مانند
هرودوت نوشته اند که آب جاری نزد ایرانیان مقدس بوده و پیوسته از ناپاکی و
ورود چرکینی بدان جلوگیری
می نموده اند. دیگر تاریخنویسان یونانی نیزاز قبیل استرابون و گزنفون هم
مانند هردوت از جایگاه بزرگ
آب در میان ایرانیان در کتابهای خود نوشته اند.
هرگاه مزداپرستان به یک آب
جاری برسند که در آن مرده سگ یا انسان باشد چه باید بکنند؟
« دستور است که با کفش کنده و لباس کنده درنگ
کند تا مرده به سوی او بیاید، آنگاه تا مچ پا در آب رود و
مرده را بیرون آورد و اگر
لازم گردد تا کمر در آب رود تا به بدن مرده برسد ( و بیرون آورد).»
اگر مرده سگ یا انسان
در آب جاری گندیده شده باشد مزداپرستان چه باید بکنند؟
« باید هر قدر که در دو دست او جا بگیرد از آب بیرون بیاورد و بر زمین
خشک بگذارد. »
چقدر از ( در صورتی
که مرده در آن افتد) نجس و چرکین و کثیف می شود؟
« باید مرده از آب بیرون آورده شود و سه بار باران بر آب ببارد تا آن
آب پاک شود و به مانند پیشین قابل خوردن حیوان و انسان می شود. »
از این روشهای بهداشتی و
پزشکی برمی آید که آب هم به مانند آتش همان احترام و بزرگی را دارا بوده است.
در وندیداد، باب 2، بخش
34 درباره محل نگاهداری آب آمده است:
« جمشید در محلی آب را به اندازه مسافت هزار قدم
انبار کرد در آنجا بازاری ساخت که در آن سبزیها و خوراک فاسد نشونده بود.»
فیثاغورسِ در سیاحتنامه خود
در ایران گوید:
« پادشاهان هخامنشی پیوسته از آب رودخانه نزدیک شهر شوش بهره می نمودند
و در هنگام سفر از هر آبی ( یا از آبهای معمولی ) نمی آشامیدند و برای اینکه هنگام
سفر بی آب نباشند، آب را در تنگ های نقره ذخیره نموده، میان گردونه ها می کشیدند.
آب را می جوشاندند تا از پاکی آن اطمینان حاصل نمایند، تا رفع احتیاج نمایند.»
کوتاه اینکه در ایران
باستان پاک شمردن آب و نینداختن چرکینی و لاشه و مردار بر روی زمین از کردارهای
بسیار مهم و آداب دینی آنان
بوده است، این نشاند دهنده آن است که ایرانیان باستان به وجود آمدن برخی
بیماریها را در لاشه انسانی
و مردار حیوانی و ناپاکی و گندیدگی را در نتیجه آلودگی آب می
دانستند. بهداشت در ایران باستان بهداشت
بهداشت از تکلیف های
بزرگ دینی زرتشتیان می باشد. بهداشت فردی و بهداشت و پاکیزگی شهرها
نیز جزو همان تکلیف ها برای زرتشتیان آمده است.درباره بهداشت در فروردین یشت باب
29 بخش 141، بر رویارویی با بیماریهای جرب و تب و مانند آنها از فریدون کمک خواسته
شده است. همچنین در بخش 143 درباره نیرو و تندرستی برای فرزندان گفتگو شده است.
باید دانست ایرانیان قدیم
چون به آخرت باورمند بودند، در نتیجه به زندگانی در این دنیا و تندرستی خود نیز
پای بندی بودند. ایرانیان بر خلاف پیروان برخی از دینهای کشورهای همجوار که پشت پا
به دنیا زده بودند و به زندگانی علاقه نداشتند، باور داشتند که آدمی برای
زندگانی سودمند و کارهای اجتماعی آفریده شده است، زیرا که زندگی را یک جنگ و
مبارزه همیشگی بین نیکی و بدی می دانسته و می کوشیدند که دنیا را به میل و دلخواه
خود و اراده خداوندی آبادان نمایند.
آموزش روحانی و جسمانی
فرزندان با پدر و مادر، و بیشتر به دست مادر بوده است. فراهم کردن بهداشت از تکلیف
های فرمانروایان بوده و فرمانروایان دادگر میبایستی در کار بهداشت مردم کوشا باشند.
در وندیداد دستورهای بسیاری
درباره بهداشت همگانی آمده است. برای نمونه آنکه فردی از فنجانی آب آشامیده، دیگری
باید از آشامیدن از آن فنجان خوددرای جوید. از چرکینی (کثافات) زنده و همچنین لمس
مرده بایستی خودداری نمایند و هنگام شستوی مرده، کسی که انجام این کار را به گردن
داشت میبایستی با دستکش مرده را شستشو می داد. این به این خاطر بود تا از
پخش بیماری های واگیر دار میان دیگران خودداری کنند. این روش امروز هم در
بیمارستانها انجام میشود. در بهداشت همگانی، پزشکی زرتشت بسیار پیشرفته است.
قوانین مربوط به پاکیزگی فردی و همگانی هر دو بر پایه هایی برای جلوگیری از پخش
بیماریهای واگیر دار ریخته شده اند. و همه مردم را از آلودن آتش ،آب ، خاک و گیاه
بازداشته اند.
از نهاده هایی که در پزشکی
ایران باستان بدان برخورد می کنیم، نهایت دقت و توجه به شستشوی بدن و لباس
است، که جزو بخشهای مهم دینی آنها بوده است.
در میان ایرانیان قدیم
پاکیزگی بدن نخستین گرو در نگهداری روح بوده است و در تمام مراسم و در
نمازهایشان پاکیزگی و نیروی تن را پایه اول پاکیزگی روح می دانستند.
شستشوی مرده و خودداری از هر چه که از مرده و چرکینی ( کثیفی) که از زنده
جدا شده باشد واجب بوده، چرا که ممکن است بیماری واگیردار به بدن راه یابد. اگر
کسی ناخودآگاه مرده یا چرکینی را لمس نماید تا خود را شستشونکند، نباید داخل
گروه مردم گردد. امروز هم در بیمارستانها پس از درگذشتن بیماری اطاق بیمار
را شستشو میدهند و پلشت زدایی(ضدعفونی) میکنند و همه پرستاران نیز پس از آن خود را
پاکیزه میکنند.
درباره نشستن مگس از فردی
به فرد دیگر و یا وزش باد که احتمال انتقال بیماری داده میشود، در آیین زرتشتی امر
گردیده که آدمی باید روزی چند مرتبه دست و روی خود را بشوید. (باب پنجم وندیداد و
فروغ مزدیسنی).
در باب پاک کنندگان بزرگ،
آفتاب را از بزرگترین می دانستند، خاک و آب و باد را نیز پاک می شمردند. برای
نمونه درباره زمین کشاورزی در وندیداد در باب سوم آمده است:
« زمینهایی که در آن خانه ساخته شود و اشخاص پروردگار بزرگ را پرستش
نمایند و یا آنکه به قوانین مذهبی دو نفر نیز ازدواج نمایند و با فرزندان خود در
آنجا به ایزدپرستی سرگرم هستند و زندگی نمایند و یا آنکه در آن بر اثر کشاورزی از
چرکینی و باتلاق شیوه آبادانی بخود گیرد و یا زمینی که در آنها گله و رمه
تربیت شوند و نمونه های آنها از شرایط نخستین و بزرگ پاکی خاک می باشد. »
خودداری از تماس بدنی
با مرده شور و مرده کش از بایستگی ها دانسته شده است و اگر ناخواسته این
آمیزش شده باشد، باید فرد پیش از پیوستن به دیگران شستشو نماید. همچنین از بستر
زنان باردار باید دوری جوید چرا که احتمال واگیر بیماریهای گوناگون وجود داشته است.
آلودگی آب را به
چرکینی(کثافات) از گناهان بزرگ دانسته اند و اگر کسی در هنگام گذر از جوی آب ببیند
که آن جوی به چرکینی آلوده شده است، بر هر زرتشتی بایسته است که آن چرکینی را از
جوی دور نماید. پاکی و پاکیزگی در آیین زرتشتی نهاد پارسایی است.
دود دادن و سوزاندن چیزهای
خوشبو در آتش را برای پاک کردن درست می دانستند و در حقیقت آتش را به مانند آفتاب
از پاک کنندگان می دانستند، به همین روی آتش نزد آنان گرامی بوده است
نخستین
پزشک در اوستا آمده است که اولین پزشک تریته ( Thrita) پدر
گرشاسب پهلوان بوده، این مرد کسی است که بر باور زرتشتیان بیماری و مرگ و زخم نیزه
و تب سوزان را درمان میکرده است.
پزشک بزرگ که در پزشکی زرتشت به نام ترتونا ((Threataona است کسی است که به راستی آورنده دانش پزشکی و کشنده روح پلید است که
انگره مینو میباشد، فزون بر آن، دهنده هوم و سازنده تریاق نیز می باشد.
در وندیداد باب بیستم در
بخش اول و دوم آمده است:
« زرتشت از اهورامزدا سوال کرد" کیست در
میان دانایان و پرهیزکاران و توانگران و پیشوایان که تندرستی دهنده و باطل کننده
جادو و زورآور که بیماری و مرگ و زخم نیزه پران و گرمای تب را از تن مردم قطع کرد؟"
اهورامزدا در پاسخ فرمود:
" ای سپتیمان زرتشت،
تریته در میان مردم و پرهیزگاران و پیشوایان اولین فردی است که تندرستی دهنده و از
میان برنده جادو و زورآور بیماری را و مرگ و زخم نیزه پران و گرمای تب را از تن
مردمان دور نماید.»
در بخش سوم آمده است که :
« تریته پزشک برای درمان جستجو کرد و از فلزات
درمان برای مقابله با درد و مرگ بی هنگام و سوختن و تب و سردرد و تب لرزه و مرض
آژانه و بیماری اژهوه و بیماری پلید و مارگزیدن و بیماری دورکه و بیماری ساری و
نظر بد و گندیدگی و کثافت که اهریمن در تن مردم آورد، بوجود آورد. »
همچنین در نسکهای زرتشتیان
آمده است:
« که اهورامزدا کاردی جواهر نشان به تریته بخشید تا با آن عمل جراحی
انجام دهد.»
از آن گذشته تریته از ویژگی
گیاهان دارویی و شیره و فشرده آنها آگاهی داشته است.
به هر روی گفته میشود که
اول فردی که بدرمان بیماران پرداخته تریته است که آریاییها و هندیها او را خوب می
شناختند و دستورهایش را در کشور آریان پیروی می نمودند.
در فروردین یشت بخش 131
آمده است که:
« فروهر پاک دین فریدون از خاندان آبتین را میستائیم از برای ایستادگی
بر ضد گری و تب سرد....»
اما واژه ترتیا که هندیان
از آن یاد می نمایند و در اوستا به نام ترتیه آمده، بنگر می رسد همان فریدون است.
ایران باستان هم همانند
قومها و کشورها دیگر یک "پدر پزشکی" یا بهتر بگوییم، نماینده درمان بخش
و بهبود داشتند و همانطور که اسقلبیوس در یونان و ایمهوتپ در مصر بوده، در ایران
فریدون می باشد.
غیر از تریته نام دو تن در
تاریخ ایران باستان پس از تریته دیده می شود، یکی یما Yema و دیگری تراتااونا Thraetaona. نخستین
توانسته است که بیماران پوستی و استخوانی و دندانی را از افراد سالم سوا کند و
دومی چنانکه گفته شده ستاره شناس و سازنده هوم و تریاق نیز میباشد. ( از
یادداشتهای مرحوم پورداود و رساله آقای دکتر سهراب خدابخشی )
فردوسی بزرگ در شاهنامه خود
پیدایش دانش و هنر پزشکی را چنان که در اوستا هم آمده از کارهای بزرگ جمشید دانسته
است:
دگـــر بویـــها
خـــــــــــوش آورد
بـــاز
کــه دارنـد مـردم ره رویـــتش نـیــاز
چو بان و چو کافور و چون
مشک
ناب
چو عود و چو عنبر چو روشن گلاب
پـــزشــــکی و درمــان
هــر دردمـنـــــد
ره تـنــــــدرســـــتـی و راه گـــــــزنـد
هـمــــان رازهــا کــرد
نـیــــز
آشــــکـار
جـهــان را نـیـــامـد چـو او خواستـــار
پیشینه پزشکی در ایران باستان( بخش سوم)
باید دانست که پیش از پاگیریِ دو مکتب کوس و کنیدوس در یونان، در
ایران و کناره های دجله و فرات و همچنین هندوستان دانش پزشکی برای خود جا و مکانی
ارجمند داشته است. برای نمونه در هندوستان آموزش دانش پزشکی انجام میشده است
و باور " اخلاط چهارگانه" در نسکهای هندیان دیده می شود. چنین برمیاید
که این نگرها از هندوستان به ایران آمده و ایرانیان پرچمدار گسترش این بینش بوده
اند.
در پزشکی هندی چنانکه از
نسکهای آنان درباره پزشکی بر می آید، آنکه فصلی از این دانشها در مورد بدن انسان
است بگونه نقشی از دنیاست، که هر بخشی از بدن آدمی را به بخشی از زمین همانند شده
است: پشت به آسمان، بافتها به خاک، استخوانها به کوهها، رگها به نهرها، خون بدن به
آب اقیانوسها، کبد به گیاه، و مغز به فلز(مایعی در دل خاک) همانند گردیده
است.
در ایران باستان باور خلطی
سهم بزرگی در پیدایش باورهای انسان یا جهان کوچک داشته است، و به موجب این نگر
انسان تمام ساخته های جهان را به میزان و جایگاه ی کوچکتر بازسازی می نماید.
درست همین باورها در
نوشتاری از بقراط دیده می شود. اکنون باید دانست باورها و نگرهای بالا که همانند
یکدیگر می باشند، کدام یک نخستین است!! آنچه بیشتر امکان دارد درست باشد، آن
است که بقراط پس از نگرهای هندیان و ایرانیان بدان روی آورده است، و اندیشه نخستین
باید از خارج یونان باشد و آنچه در یونان و آثار بقراط است نظر پسین باشد.
به هر روی این چنین مینماید
که باورها و اندیشه های نخستین پزشکی بیشتر از ایران و هند، مرکزهای نخستین خود
چنانکه گفته شد، به یونان رفته است و اگر دانش پزشکی هندیان را قدیمی تر از ایران
بدانیم، میتوان گفت ایران پل انتقالی دانش پزشکی به یونان بوده است. از
دورانهای بسیار روشن و از نظر پزشکی شایان توجه، دوران جمشید پادشاه پیشدادی می
باشد. پادشاهی جمشید دورانی بوده که در آن دوران نه سرما و نه گرما وجود داشته و
جهان از مرگ دیوآفریده پاک بود. ( یشتها بخش دوم تا پنجم آبان یشت).
دیگر آنکه در همین یشت
درباره خدمات جمشید آمده است که وی به دستور اهورامزدا بر آن بوده است تا دنیایی
خوب برای مردم فراهم کند و محلی برای پیروان دین برگزیند، جوی آب و چراگاه برای
حیوانات و خانه ها و سردابها درست کند و تخمهای جانورانی که خوبتر و قشنگ تر
باشند، و گیاهانی بلند و خوشبو و خوراکیهای خوشمزه فراهم کند، و نطفه ها و تخم
هائی از هر گروهی که ممکن شود یک جفت در آن جاها بیاورد که در تمام مدتی که در آن
بسر میبرند پوسیده و فاسد نگردد.
از آن گذشته افراد ناکامل
که دارای بیماریهای بدنهاد هستند در آنجا نبرد و آنها که ناخوشیهای اهریمنی دارند،
بدان جایگاهها داخل نگردند، تا بتواند برای مردم گله و رمه فراهم سازد. و آنان از
گرسنگی و تشنگی و پیری و مرگ دوری جویند (یشتها- آبان یشت).
فردوسی در فصل پادشاهی
جمشید گوید:
چنین سال سیصد همیرفت
کار
ندیدند مرگ اندر آن روزگار
ز رنج و ز بدشان نبود
آگــهی
میان بسته دیوان بسان رهی
درباره جمشید در زامیاد یشت
آمده ( بخشهای 31 تا 38 ) آنکه در روی هفت کشور، پادشاهی میکرد، چیره بر دیوان و
جاودان و پریها بود و در دورانش خوردنی و نوشیدنی فاسد نمی گردد......."
گرشاسب در نسکهای دینی
ایرانیان باستان، پس از جمشید دارنده جلال و فر گشت، در زامیادیشت بخشهای 38
تا 44 آمده است: " هنگامی فراز جمشید روی برگرداند، به شکل و صورت مرغی
بر گرشاسب سایه افکند و آنگاه گرشاسب نیرو گرفت و نامورترین ناموران
گشت". پیشینه پزشکی در ایران باستان( بخش دوم)
در ایران باستان دو مکتب
وجود د اشته ، یکی مکتب مزدیسنا و دیگری مکتب اکباتان.
در مکتب مزدیسنا که به
پیروی از دستورهای زرتشت پیامبر ایران باستان می باشد، هر جستاری که در اوستا و
سایر نسکهای دینی زرتشتیان آمده، نشانه این مکتب می باشد. درمان و بهبود بیماران و
بهبود درد دردمندان همچنین مراجعه به پزشک که در فرهنگ ایران باستان دیده میشود،
همه از آموزه های زرتشت می باشند، و میتوان گفت ورود واژه پزشک و جدا ساختن خرافات
از درمان، و واگذاری درمان به پزشک را نخست در پزشکی زرتشت و مکتب مزدیسنا می
بینیم. شاید افتخار جداسازی خرافات از پزشکی را که به بقراط می
بندند نخست از آن ایرانیان باشد. باید گفت اساس بزرگ این مکتب استواری به پاکی و
راستی و چهار عنصر می باشد. درباره خود زرتشت پیامبر هم گفته هایی از آگاهی
او از درمان و بهبود بیماری وجود دارد، میگویند لهراسب که به بیماری سختی دچار شده
بود به روش بهبود تلقینی بدست اشورزتشت بهبود یافته است.
مکتب دیگر دوران ایران
باستان، مکتب اکباتان می باشد، و این مکتب نزدیک به یک صد سال پس از زرتشت بدست
یکی از شاگردان وی به نام سئناپوراهوم ستوت saena poure ahumstute ) ) پایه گذاری گردید. وی با یکصد تن از
شاگردانش، کار درمان مردم را بدست داشت.
پلوتارک (Plutarque ) در
کتاب خود اشاره کرده است که در مکتب اکباتان، که خودش بدان راه یافته بود، از حکمت
و ستاره شناسی و پزشکی و جغرافیا آموزش داده میشده و صد شاگرد در آن در حال آموزش
بوده اند.
اشاره به این دو مکتب ایران
باستان بر آن بود که هنگامی که از مکتب های کنیدوس و کوس در یونان و اسکندریه در
مصر گفتگو میشود، این نکته روشن گردد که در ایران باستان هم مکتب های پزشکی وجود
داشته است. اینکه این مکتب ها بر روی مکتب های یونان و مصر چه اثری داشته
اند بدرستی روشن نیست.
اما در 700 سال پیش از
زادروز مسیح در یونان آثاری که دال بر آگاهی های پزشکی مانند ایران بوده باشد،
دیده نمی شود، بلکه با آمدن بقراط است که جنبش بزرگی به این دانش داده شده است، که
پس از آن وی را "پدر پزشکی" نامیده اند، وانگهی بسیاری از
واژه های پزشکی از ریشه هندواروپائی و برخی ریشه بابلی دارند.
پیشینه پزشکی در ایران باستان( پیش از اسلام)بخش نخست
دوران آریایی و زرتشت و
هخامنشی ها
جستار پزشکی و پزشکان،
بیمارستان و پیشینه آنها در ایران باستان، از مواردی است که بیشتر تاریخنویسان
بدان ها اشاره نموده و این دانش پزشکی به مانند بسیاری از دانشهای دیگر در ایران
از دوران قدیم و پیامد آن در دوران هخامنشی و اشکانیان و ساسانیان جایگاه ی ارجمند
داشته است.
آنچه از نسکهای تاریخی
برمیاید، این است که پزشکان، دانش پزشکی و ارگانها پزشکی در ایران در دوران پیش از
اسلام (بیشتر در دوران ساسانیان) بسیار رواج داشته اند و بسیار ارجمند بوده
اند.
بزرگترین بن مایه ای که
درباره پزشکی دوران هخامنشیان و پیش از آن میتوان یافت، اوستا کتاب دینی زرتشتیان
و سایر نسکهای دینی آنان است. بجز آن با بررسی نسکها، تاریخهای مشرق و مغرب (
یونانیان) نیز پیشینه پزشکی در ایران باستان میتواند بیشتر روشن شود.
روشن است که پزشکی یا هر
دانش دیگری از مردم و تمدنهای مجاور خود نمی توانسته بی بهره بوده باشد،
ایران نیز از این دسته جدا نبوده است، منتهی میزان رخنه دانش پزشکی اقوام بر روی
یکدیگر را باید با بررسی تاریخ پزشکی قومهای گوناگون روشن نمود.
از درون نگری برگهای تاریخ
چنین بدست میاید که مهاجرت قوم آریایی به سرزمین ایران و سکونت در آن به درستی
ابتدای تاریخ پزشکی کشور ما می باشد، و این نکته در اوستا و در نسکهای
تاریخنویسان مشرق و مغرب آمده است.
قدیمی ترین دوره تاریخ
پزشکی در کشور ما دوره آریایی است، که آریاییها در زادگاه نخستین خود که آن را
آیاریا ویژه میخواندند که گمان میرود سی قرن پیش از زادروز مسیح باشد، آغاز
گردیده است.
در این دوره به باور
زرتشتیان نخستین پزشک به نام تریتا (Thrita) بوده
است، که میتوان این پزشک را همانند ایمهوتپ (در مصر) و اسقلبیوس ( در یونان) دانست.
پزشکی ایران باستان که پایه
های آن چه در بهداشت و چه در درمان و همچنین قوانین و چهارچوبهای آن دارای جایگاه
ی ارزنده میباشد، چندین قرن پیش از زادروز مسیح، که از ورود و رخنه پزشکی یونانی و
بقراطی به ایران اثری دیده نمی شود وجود داشته است. باید گفت این جایگاه
ارزنده به دلیل آمیزشهای فرهنگی ایرانیان و به دلیل پیروزیهایی که پادشاهان
هخامنشی بدست آورده بودند، بدست آمده. منتهی پس از آمدن بقراط و نزدیکی
ایرانیان و جنگهای ایران و یونان، پای پزشکی یونانی هم به ایران باز شد و اثری بر
روی پزشکی ایران گذاشت.
برخی باور دارند که پایه
های پزشکی و دست آوردهای آن نخست به دست ایرانیان به یونانیان برده شده است
و اما اثری از آثار دانشهای یونانی تا 700 سال پیش از زادروز مسیح در ایران دیده
نمی شود، تا آنکه از 500 سال پیش از زادروز یعنی 200 سال پس از آن آثار دانشهای
یونانی در ایران نمایان گردیده است.
از درونمایه نسکهای تاریخ
ایران باستان چنین بدست میاید که مکتب زرتشت یا مکتب مزدیسنا خیلی پیشتر و زودتر
از مکتبهای پزشکی یونان در دنیا وجود داشته اند.
مکتب مزدیسنا که تحت رهبری
زرتشت در شمال غربی ایران (آذربایجان) ایجاد گردیده، و در این مکتب روش
درمان و بهبود به روش دینی و روحانی به مردم آموخته شده، و چون باور پیروان زرتشت
آن بوده که اهورامزدا نیکی را آفریده و رنج و درد و بیماری از وسوسه اهریمن است،
بدین جهت مبارزه بین بیماری و بهبود یعنی اهریمن و اهورامزدا پیوسته برقرار
بوده. و این امر که به راستی نیاز کامل بشر برای بهبودی و تندرستی بدنش بوده
و بسیار طبیعی میباشد، پس باورهای مذهبی آنان و فلسفه بالا در لباس روحانیت در
آمده است. قوانین پزشکی در ایران باستان
در ایران تشکیلات منطقی
وجود داشت و پزشکان از قوانین و دستورهای واحدی پیروی می‌کردند. وزیر بهداشت و
درمان «دروستبد» نام داشت. به کسانی که آمار پزشکی می‌گرفتند یا در تاریخچه بیماریها
تحقیق و تفحص می‌کردند «آتروان» می‌گفتند. پزشکان باید هنگام کار با پارچه‌ای تمیز
جلوی دهان و بینی خود را می‌بستند که به آن «پنام» می‌گفتند. رعایت بهداشت
آب، خاک، هواو محصولات کشاورزی و از بین بردن تمام آلودگی‌هایی که میتوانستند سبب
بیماری شوند، بر عهده حکمرانان بود.
یک پزشک باید نیک آموخته و
در فن خود مهارت کامل داشته باشد، از ویژگی داروها کاملاً آگاه بوده و پیوسته در
پی کامل کردن دانش خود باشد. به شکایت بیمار گوش کند و در شناسایی و افتراق دردها
استاد باشد. همچنین پزشک باید شیرین زبان، نجیب، صبور، قانع، فروتن و قابل اعتماد
باشد.
محل زندگی، وضع لباس و
خوراک پزشکان باید خوب، کافی و تمیز باشد. هر یک دارای یک اسب تندرو باشند تا در
هنگام خطر به کمک بیمار بشتابند. پزشک باید به مقدار زیاد دارو و وسایل همراه خود
داشته باشد. مزد پزشک بستگی به طبقه اجتماعی بیمار داشت و مردم حق درمان را بنا به
میزان توانایی خود می‌پرداختند. حق درمان پادشاه و خانواده سلطنتی یک درشکه چهار
اسبه، روسای لشکری، استاندار و فرمانداران درشکه یک اسبه، بازرگانان یک شتر،
کشاورزان یک گوسفند و یا معادل آن سکه‌های رایج و مردم تنگ دست، رایگان درمان می‌شدند.
یک پزشک هرگز نباید برای مزد بیشتر دوره درمان را افزایش دهد.
قوانین پزشکی ایران باستان
را الگود (تارخ پزشکی ایران) با فرمان پرآوازه «حمورابی» بابلی سنجیده است. دلیل این
امر تعیین حق درمان، دادن جواز کار به پزشکان و مجازات پزشکانی بود که مرتکب
خطا می‌شدند.
تاریخ پزشکان ایرانی بر
استواری پایه‌های فرهنگی و علمی این مرز و بوم حکایت دارد. در موزه ملی، تاریخ
علوم پزشکی ایران گوشه‌ای از افتخارات نام آوران این علم را در بخشهای مختلف از
جمله انسان شناسی، مردم شناسی، اسناد خطی و نسخ پزشکان، کحالی (چشم پزشکی)،
داروخانه نظامی، پزشکی و دامپزشکی میتوان دید. پزشکی در اوستا ( سری
جدید بزودی)
منابع جدیدی در مورد پزشکی
در اوستا یافتم که در حال جمع جور کردنش وترجمه هستم منتظر سری جدید مقالاتم باشید
داستان تازه شروع شد پزشکی در اوستا ( بخش واپسین)
۳- کارد پزشک(جراح)همانگونه که از نام اینگونه
پزشکی پیداست نوع بیمار و درمان بخشیدن بیماران توسط این پزشکان جراحی بوده است.
به طور کلی کار کارد پزشکی(جراحی) درگذشته و حال کاری بس دشوار و خطرناک است. به
ویژه در دوران کهن که امکانات بیهوشی و ابزار آلات پزشکی ابتدایی تر و کمتر از این
دوره بوده بیشتر بیماران جان خود را از دست می دادند.
در وندیداد فرگرد هفتم بند
۳۹ در مورد کارد پزشکی چنین آمده:
« کسی که میخواهد پزشک(کارد پزشک) شود یک دِوپرست را جراحی کند و بیمار
خوب شود او دِوپرست دوم را جراحی کند و بیمار خوب شود او دِوپرست سوم را جراحی کند
و بیمار خوب شود پس آموزده است و همیشه می تواند کارد پزشکی کند.»
همانگونه که در بند بالا
اشاره شد یک کارد پزشک بایستی چندین مرتبه این عمل را انجام دهد و پس از پیروز شدن
در آزمایش می توانست در این رشته پزشکی فعال باشد.
درباره کارد پزشکی که یک
عمل رستمینه(سزارین) زایمان را در ایران باستان نشان می دهد در شاهنامه در خصوص
زایش رستم چنین آمده:
پیامـد یکـی موبـد چیـره
دست همان
ماهرخ را به می کرد مسـت
شکافیـد بی رنـج پهلـوی
مـاه
بـتـابـیـــد مـر بـچه را سـر بـه راه
چنان بی گزندش برون
آورید که کس
در جهان این شگفتی ندید
پزشکی که جراحی زایمان را
بدین گونه بر روی مادر رستم « رودابه » انجام می دهد سیمرغ در شاهنامه (سئنا در
اوستا) یکی از پزشکان ایران باستان می باشد. سیمرغ که نام وی سئنا می باشد یکی از
پزشکان و مغان می باشد وی در کوه(ظاهرا دماوند) می زیسته و شاگردانش نیز در آنجا
(دماوند) برای فراگیری دانش می رفته اند و او را سئنا مرغ نامیدند به دلیل
جایگاه بلندش(بروی کوه). زال پسر سام که پدرش او را از کودکی به نزد سئنا می سپارد
تا آموزشهای مورد نیاز را بیاموزد و دانش فراگرد از شاگردان مورد توجه سئنا می
شود. بدین سبب زال در برخی گرفتاریهای خود از او کمک می گرفته که زایمان همسرش
رودابه در هنگام زایش رستم نیز به دست سئنا علاج می گردد. برای آنکه بهتر به
دانش کارد پزشکی در ایران پی ببریم نیاز است آورده شود که در باستانشناسی در شهر
سوخته در استان سیستان جمجمه هایی کشف گردید که بروی آنها عمل جراحی انجام گرفته
بود. ۴- گیاه پزشک(اورو پزشک)
پیشینه گیاه پزشکی با آغاز
پیدایش کشاورزی و گیاه پروری در ایران همراه می باشد. نخستین اقوامی که توانستند
به خواص گیاهان دارویی پی ببرند و گیاه درمانی نمایند و از گیاهان به عنوان آرام
بخش و تیمار بیماران بهره برند ایرانیان بودند. گیاه پزشکی پس از گذشت هزاران سال
در ایران و دیگر نقاط جهان همچنان مرسوم است و یکی از موثرترین درمانها به شمار می
آید. گیاه پزشکی در روزگارهای کهن از ایران به دیگر کشورها راه یافت از جمله هند٬
چین٬ میان رودان٬ مصر و غیره که هنوز در آن کشورها به ویژه پاکستان و هند رایج
است.
در مورد گیاه پزشکی در
وندیداد فرگرد ۲۰ بند ۶ آمده:
« تمام گیاهان دارویی را ستایش می کنیم و می خواهیم و تعظیم می کنیم.
برای مقابله با سردرد؛ برای مقابله با مرگ؛ برای مقابله با سوختن؛ برای مقابله با
تب؛ برای مقابله با تب لرزه؛ برای مقابله با مرض ازانه؛ برای مقابله با مرض
واژهوه؛ برای مقابله با بیماری پلید جزام؛ برای مقابله با مار گزیدن؛ برای مقابله
با مرض دورکه؛ برای مقابله با مرض ساری و برای مقابله با نظر بد و گندیگی و
پلیدی که اهرمن در تن مردم آورد. » از متن بالا بر می آید که گیاه پزشکی برای
عمده بیماریها به کار می رفته و بیشترین دردها را درمان بخش بوده در یسنا ۹ بند ۳
و ۴ و دیگر بخشهای اوستا به گیاه هوم اشاره شده( در آغاز سخن آورده شد). از گزارش
وندیداد – یسنا و یشتها چنین نتیجه می شود که بسیاری از امراض و ناخوشیها در دانش
پزشکی ایران مشخص و پیدا شده بوده و برای مقابله با آنها داروهای مورد نیاز را نیز
به دست آورده بودند.
غیر از گیاه هوم نیز گیاهان
دیگری در ایران باستان برای پزشکی مورد بهره بوده اند مانند؛ بَرسم کُندر؛ اسپند؛.
همچنین عصاره (فشرده) گیاهانی مانند نعنا؛ بیدمشک و عرق چهل گیاه و غیره در گذشته
و حال نیز در پزشکی و درمان بیماران مورد بهره قرار می گرفته و میگیرد. برخی
گیاهان دارویی علاوه بر جنبه درمانبخشی در مراسم دینی و جشنها از آنها استفاده می
شده مانند هوم؛ برسم و اسپند. ۵- مانتره پزشک(روان پزشک)
مانتره به چم منش انگیز می
باشد٬ همچنین سخن پاک و مقدس هم معنی می دهد. منظور از کلام مانتره سخنی است که با
آن بیمار را آرامش می دهند و درمان می کنند.
بیماری روانی بیماری است که
با روح و اندیشه آمیخته است و درمان آن با گیاه و دارو میسر نمی باشد. به ناچار
اینگونه بیماران را تنها با داشتن روانشناسی و تلقین اندیشه و سخن درمان می کنند.
مانتره سخن ایزدی است که به گونه نیایش و دعا و نماز برای تسلای بیمار خوانده می
شود.
آنگاه که روان و روح آدمی
همچنان بهم ریخته و پریشان است بهترین درمان و آرامبخش گفتار نیک و امید بخش٬
خواندن کتاب مقدس(گاتها اوستا) شعر و یا گوش دادن به موسیقی می باشد. امروزه
روانپزشکی یکی از مهمترین پایه های دانش پزشکی در جهان می باشد و به طور جداگانه
از دیگر رشته های پزشکی در دانشگاها تدریس می شود. کلام مانتره (گفتار
درمانی و روان درمانی) پر اوستا نیز از جایگاه مهم و ارزشمندی برخوردار است.
وندیداد فرگرد ۷ بند ۴۴ آمده:
« ای زرتشت اگر پزشکانی گوناگون درمان بخش یکی با کارد درمان بخش٬ یکی
با دارو٬ یکی با سخن ایزدی درمان کننده٬ آن کس که با سخن ایزدی(مانتره) درمان کند
درمان بخش ترین درمان کنندگان است. »
در اردیبهشت یشت بند ۵ آمده:
« نماز که تمام خرد خبیث(زشت) و همه جاودان و پریها را براندازد
بزرگترین کلام ایزدی(مانتره) است. بهترین کلام ایزدی است٬ زیباترین کلام ایزدی
است٬ قویترین کلام ایزدی است٬ پیروزمندترین کلام ایزدی است٬ در میان کلام
ایزدی درمانبخش است٬ درمان بخشترین کلام ایزدی است. »
بر طبق آیین و فرهنگ ایرانی نابود کننده تمام بدیها٬ پلیدیها و
کژاندیشی ها و زشتی ها همان کلام ایزدی (مانتره) است. نامهای خداوند(صد و یک نام
خدا) مانتره می باشد. گاتها مقدس مانتره می باشد٬ یسنا مانتره می باشد٬ نماز
مانتره می باشد٬ اندیشه نیک٬ گفتار نیک٬ کردار نیک مانتره می باشد. تمام
آموزشهای زرتشت مانتره می باشد. نیاکان ما معتقد بودند و ما نیز معتقدیم و ایمان
داریم هرگاه که روح و روان و اندیشه سالم و شاداب است٬ تن و بدن و زندگی نیز سالم
و شاداب است. و هرگاه روح و روان و اندیشه رنجور و افسرده باشد تن و بدن و زندگی
هر چقدر که قوی باشد رو به سستی می گذارد. و یکی دیگر از این درمانبخشها فراگیری
دانش و ادب برای رسیدن به کمال انسانی می باشد.
روان پزشکی در دوره های کهن
به گونه خواندن نیایشهای دینی و دعاهای مذهبی انجام میگرفته٬ مانند خواندن اوستا
نماز و خواندن دیگر کتابهای دینی در دیگر ادیان و ملتها.
بدین ترتیب دانش پزشکی پس
از گذشت قرنها و هزاره ها از سرزمین اهورایی ایران به دیگر کشورهای روزگار باستان
مانند بابل٬ مصر٬ چین٬ هند٬ یونان٬ روم و اکنون نیز به اروپا و امریکا را
یافت.
امید است مشعل دانش و فرهنگ
همواره در بین ایرانیان فروزان باشد و ما بتوانیم نگهبانان شایسته ای برای آن
باشیم.
پزشکی در اوستا ( بخش دوم)
دانش پزشکی در ایران پس از
حمله و یورش اعراب چند قرنی رو به کاهش و افتادگی گذاشت لیکن با کوشش بزرگمردان و
دانشمندان و با عنایت اورمزد این دانش مانند گذشته و بهتر از آن رو به بالندگی
گذاشت. به طوریکه دانشمندان بی شماری از دوره ی اسلامی به بعد از یاران به دانش
جهان کمک شایانی کردند و کمتر کسی مانند آنها را میتوان یافت٬ بزرگانی چون ابن
سینا؛ محمد زکریا رازی؛ فارابی؛ خیام که نامشان همواره در تاریخ پزشکی جهان می
درخشد و موجب افتخار و سربلندی مردم ایرانزمین در تمام دوره ها می باشند.
اکنون بپردازیم به گونه های مختلف دانش پزشکی در اوستا و شرح
کوتاهی برای آنها.
دانش پزشکی در اوستا پنج بخش می باشد.(اردیبهشت یشت – وندیداد)
۱- اشو پزشک(بهداشت)
۲- دادپزشک(پزشک قانونی)
۳- کارد پزشک(جراح)
۴- گیاه پزشک(دارو –
عطاری)
۵- مانتره پزشک(روان پزشک)
« یکی از طبیبان (پزشکان) به وسیله اشا درمان
کند٬ کسی به وسیله قانون شفا بخشد٬ کسی با کارد درمان کند٬ کسی که با گیاه
درمان کند کسی که با کلام مقدس(مانتره) درمان بخشد...... » اردیبهشت یشت بند
۶
۱- اشو پزشک(بهداشت)
اشو(اشا) بچم پاکی و راستی
می باشد. اشو هم پاکی تن و محیط را شامل می شود و هم شامل پاکی درون ( روح و روان
و اندیشه) می باشد. یک اشو پزشک بایستی دارای هر دو پاکی (تن و روان) باشد تا
بتواند دیگران را درمان نماید. اشو پزشک پزشکی است که به بهداشت و پاک نگداشتن
محیط زندگی و شهر و پاکی تن سفارش میکند و به امور بهداشتی رسیدگی می نماید.
منبع:کانون تبلیغاتی نوژن طراحان
